25 - حکومت قائم(ع) و پیشرفت علم؟!
صنعت در ابعاد گوناگون روز به روز در حال ترقّی و پیشرفت است، آیا در حکومت مهدی(ع) این پیشرفت صنعتی متوقف میشود و یا ادامه مییابد؟
پاسخ: حکومت امام مهدی(ع) از متن اسلام راستین سرچشمه میگیرد و اسلام نه تنها با پیشرفت صنعت و هر علم دیگری که مانع کمال و رشد انسانها نمیگردد، مخالف نیست، بلکه مؤیّد آن است. آری اگر صنایع به صورت عوامل تخریبی و ویرانگر درآیند، اسلام و حکومت امام مهدی(ع) شدیداً با آن مخالفت میکند. حکومت حضرت مهدی(ع) مؤیّد پیشرفتهای همه جانبه صنعتی است که در خدمت بشر و عدالت و امنیت و آسایش و آزادی به کار میرود.
برای اینکه اوج پیشرفت حکومت حضرت مهدی(ع) را دریابید، به دو روایت ذیل توجّه فرمایید:
1 - امام صادق(ع) فرمود:
إِنَّ قآئِمَنا إِذا أَقامَ، مَدَّ الله لِشِیعَتِنا فِی أَسْماعِهِمْ وَ أَبْصارِهِمْ حَتّی لا یَکُونَ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ القآئِمِ بَرِیدٌ؛
هنگامی که قائم ما قیام کند، خداوند شنوایی گوشها و بینایی چشمهای شیعیان ما را به گونهای زیاد میکند که دیگر بین آنها و امام قائم(ع) پیک پُست نخواهد بود. یعنی آنها مستقیماً در هر کجا باشند با امام(ع) تماس میگیرند.[1]
شاید بتوان گفت: این روایت از تلویزیونهای دو طرفه و دارای تلفن سخن میگوید، و احتمال دارد که منظور وسعت دید و اندیشه شیعیان در آن عصر باشد.
مطلب اوّل را روایت دیگری که از امام صادق(ع) نقل شده، تأیید میکند:
إِنَّ المُؤْمِنِینَ فِی زَمانِ القآئِمِ وَ هُوَ بِالمَشْرِقِ یَری أَخاهُ بِالمَغْرِبِ وَ کَذَا الَّذِی فِی المَغْرِبِ یَری أَخاهُ بِالمَشْرِقِ؛
در عصر حکومت قائم(ع)، مؤمنی که در شرق جهان است برادرش را که در غرب جهان است میبیند، و به عکس مؤمنی که در غرب جهان است برادرش را که در شرق جهان است میبیند.[2]
روشن است دیدن این چنین، حکایت از وجود صنایع پیشرفته میکند.
2 - و در روایتی امام باقر(ع) فرمود:
ذوالقرنین(ع) (که شرحش در اوایل سوره کهف آمده) در میان دو نوع ابر مخیّر گردید، او ابر آرام را برگزید و ابر دیگر که خشن و سرکش است، برای صاحب شما (امام قائم(ع)) ذخیره شده است.
راوی پرسید: ابر خشن و سرکش چیست؟ فرمود: ابری است که همراه رعد و صاعقه یا برق است، صاحب شما (امام قائم(ع)) بر آن سوار میشود و در پلّههای آسمانهای هفتگانه و زمینهای هفتگانه بالا میرود.[3]
به این ترتیب میبینیم در این روایت اشاراتی به فضاپیماهای بسیار سریع و تندرو که قدرت وصول به آسمانهای هفتگانه را دارند، شده است، اینها و روایاتی از این قبیل، ما را به پیشرفت عجیب صنعت در عصر حکومت حضرت مهدی(ع) رهنمون میسازد، البتّه صنعت مثبت، نه منفی.
26 - حکومت مهدی(ع) و تشریفات؟!
تشریفات و اسرافکاری در دنیای روز انسانها را خسته کرده و به زحمت انداخته است، به خصوص در دنیای غرب، مُد و مُدپرستی، همه زندگی آنها را گرفته و دیگر فکر و ذهن اکثر آنها جز به این امور، کِشِش دیگر ندارد، آیا در زمان حکومت امام مهدی(ع) اینگونه تشریفات برچیده میشود؟
پاسخ: صد درصد مثبت است. در آن عصر، هر گونه اسراف و اتراف (به نعمت پروراندن) و تشریفات حرام است و در همه چیز سادگی و زهد و پارسایی که اساس پرواز در فضای معنویت است، دیده میشود، چنان که اسلام از اوّل این روش را آورده است.
در این مورد مفضّل رحمهالله یکی از شاگردان امام صادق(ع) گوید: «در سفر حج در مراسم طواف خانه کعبه، در حضور امام صادق(ع) بودم، مرا دید و فرمود: تو را غمگین و رنگپریده میبینم؟»
عرض کردم: فکرم در این باره مغشوش است که حکومت و سلطنت در دست زمامداران ستمگر عباسی است و همه امکانات و زرق و برق در اختیار آنهاست، اگر حکومت در دست شما بود، ما هم به طفیل شما از آن بهرهمند میشدیم.
امام صادق(ع) فرمود:
أَما لَوْ کانَ ذلِکَ لَمْ یَکُنْ إِلّا سِیاسَةَ اللَّیْلِ وَ سِیاحَةَ النَّهارِ وَ أَکْلَ الجَشَبِ وَ لَبْسَ الخَشِنِ شِبْهُ اَمیرالمؤمنین(ع) وَ إِلّا فَالنّارُ فَنَزْوِی ذلِکَ عَنّا فَصِرْنا نَأْکُلُ وَ نَشْرِبُ وَ هَلْ رَأَیْتَ ظِلامَةً جَعَلَهَا الله نِعْمَةً؛
اگر حکومت در دست ما بود، شبها به عبادت و نگهبانی و رسیدگی به پروندههای امور مردم و روزها به جهاد و تأمین نیازهای مردم میپرداختیم و به خوردن غذای ساده و پوشیدن لباس خشن اکتفا میکردیم، همانند زندگی امیرمؤمنان علی(ع). در غیر این صورت سرانجام ما آتش دوزخ بود. اکنون که حکومت در دست ما نیست، ما به طور متعارف (نه ساده) میخوریم و مینوشیم، آیا مظلومیتی را دیدهای که خداوند آن را نعمت قرار داده باشد؟ (یعنی: اکنون که حکومت ما غصب شده، در لباس و خوراک و زندگی، راحتتر هستیم.)[4]
نظیر این روایت در گفتگوی امام صادق(ع) با مُعَلّی بن خُنَیْس رحمهالله در روایات آمده است.[5]
27 - آیا تلفّظ به نام مقدّس حضرت قائم(ع) جایز است؟
قسمت اول
پاسخ: مشهور بین جمعی از محدثان و راویان آن است که تکلّم به نام اصلی امام عصر - ارواحنا له الفداء - حرام است، ولی تلفّظ به القاب آن حضرت مانند: مهدی، حجّت، قائم و... حرام نیست.
اینک این سؤال پیش میآید: آیا این حکم مخصوص زمان غیبت صغری بوده است؟ (همانگونه که علّامه مجلسی رحمهالله در جلد سیزدهم بحارالانوار، از بعضی از علما نقل کرده) یا در هر زمان و مکانی تا موقعی که حضرتش ظهور کند، حرام است؟ یا اینکه حرمت تلفّظ نام مقدّس آن حضرت بستگی به موارد خاصی مانند تقیّه و ترس دارد که اگر موارد ترس و تقیّه نباشد، جایز است؟ آیا این مسئله اختصاص به آن بزرگوار دارد، یا درباره سایر امامان(ع) نیز جاری است؟
دانشمند معروف شیعه، علّامه شیخ حرّ عاملی رحمهالله در وسائل الشیعه در آغاز و آخرِ بابی که به همین عنوان در کتاب مذکور اختصاص داده،[6] همین قول را انتخاب کرده که در مورد تقیّه و خوف تلفّظ به نام آن حضرت حرام است و در غیر موارد تقیه و خوف حرام نیست.[7]
بررسی روایات این مسئله: ما در اینجا نخست به تجزیه و تحلیل و بررسی روایاتی که در این مورد رسیده میپردازیم و پس از نتیجهگیری نظر خود را خاطرنشان خواهیم ساخت. روایاتی که در این مورد به ما رسیده، پس از بررسی به چهار قسم تقسیم میشوند:
قسم اوّل روایات: پارهای از روایاتی که در این مورد رسیده، دلالت دارند که تلفظ نام مبارک حضرت ولیعصر - ارواحنا له الفداء - به طور مطلق (در هر زمان و مکانی و در هر شرایطی) بیآنکه جای تقیّه باشد حرام است و در این قسم روایات، علّت خاصی ذکر نشده است. در اینجا به ذکر چند نمونه از این قسم روایات میپردازیم:
1 - مرحوم کلینی رحمهالله از علی بن رئاب رحمهالله نقل میکند که امام صادق(ع) فرمود:
صاحِبُ هذَا الأَمْرِ لا یُسَمِّیهِ بِاسْمِهِ إِلّا کافِراً؛
نام مبارک صاحب این امر (حضرت ولیعصر(ع)) را هیچ کس جز شخص کافر نمیبرد.[8]
2 - و نیز مرحوم کلینی رحمهالله از ریّاب بن صلت رحمهالله نقل میکند که گفت: از حضرت رضا(ع) در مورد سؤالی که پیرامون حضرت قائم(ع) شده بود، شنیدم فرمود:
لا یُری جِسْمُهُ وَ لا یُسَمّی اِسْمُهُ؛
جسمش دیده نمیگردد و نامش برده نمیشود.[9]
3 - مرحوم صدوق رحمهالله در کتاب کمالالدین از صفوان بن مهران نقل میکند که شخصی از امام صادق(ع) پرسید: مهدی(ع) که از فرزندان توست، کیست؟ فرمود:
اَلخامِسُ مِنْ وُلْدِیَ السّابِعُ، یَغِیبُ عَنْکُمْ شَخْصُهُ وَ لا یَحِلُّ لَکُمْ تَسْمِیَتُهُ؛
مهدی پنجمین امام از فرزند امام هفتم است، وجود مقدّسش از شما پنهان میشود و برای شما بردن نام او جایز نیست.[10]
4 - نیز مرحوم صدوق رحمهالله در همان کتاب از محمّد بن عثمان رحمهالله نقل میکند که گفت: برایم دست خطی (توقیع) پدیدار شد که با آن دست خط آشنا بودم. به این عبارت:
مَنْ سَمّانِی فِی مَجْمَعٍ مِنَ النّاسِ، فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ الله؛
هرکس در میان اجتماع مردم نام مرا ببرد، لعنت خدا بر او باد.[11]
5 - مرحوم صدوق رحمهالله در کمالالدین از عبدالعظیم حسنی رحمهالله نقل میکند که امام محمّد تقی(ع) درباره حضرت قائم(ع) فرمود:
یُخْفی عَلَی النّاسِ وَلادَتُهُ وَ یَغِیبُ عَنْهُمْ شَخْصُهُ وَ تَحْرُمُ تَسْمِیَتُهُ وَ هُوَ سَمِیُّ رَسُولِ الله وَ کُنْیَتِهِ؛
تولّد آن حضرت بر مردم مخفی است، وجود او از انظار آنان پنهان است و بر آنان بردن نام او حرام میباشد، او همنام و هم کنیه رسول خدا(ص) است.[12]
پینوشتها:
[1] بحار الانوار، ج 52، ص 336.
[2] بحار الانوار، ج 52، ص 393.
[3] بحار الانوار، ج 52، ص 321.
[4] بحار الانوار، ج 52، ص 359.
[5] اصول کافی، ج 1، ص 410.
[6] وسائل الشیعه، ج 11، ص 485، (ط جدید) باب 33.
[7] باید توجه داشت که منظور از نام اصلی همان همنام بودن با پیامبر(ص) است.
[8] وسائل الشیعه، ج 11، ص 486، باب 33، حدیث 4.
[9] وسائل الشیعه، ج 11، ص 486، باب 33، حدیث 5.
[10] وسائل الشیعه، ج 11، ص 486، باب 33، حدیث 11.
[11] وسائل الشیعه، ج 11، ص 489، باب 33، حدیث 13.
[12] وسائل الشیعه، ج 11، ص 489، باب 33، حدیث 14.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
محمّد محمّدی اشتهاردی